Frío. Moito frío. Coma de costume, o mes de Palleo viñera xélido, cargado de friaxe. Era o mes máis frío do ano.
O día espertaba do seu sono. O sol do val acendérase, sen moverse de lugar. ¿Acendérase? Sí, coma unha bombilla xigante, así, de súpeto. E logo, ¿cómo ía acender? ¿non fora así sempre?
Os campos de herba esmeralda, que caían coma regatos pola ladeira das montañas que formaban o val, estaban húmidos polo rocío matinal. As flores durmían aínda. Os habitantes da vila estaban tamén nos seus leitos. Ningunha columna de fume brotaba das chemineas prismáticas, e as Caixas Mouras permanecían pechadas, coma se ninguén fora a pola comida que, coma sempre, aparecía nelas pola mañá, misteriosamente.
Todo estaba en silencio, a lagoa, os paxaros,. ¿Paxaros? ¿Había paxaros? El nunca vira ningún, a pesares docal, oíra falar deles.
O home, que saíra dunha das casas do val, era alto e forte. Vestía roupa folgada, de cor verde. As súas mans ían enfundadas nuns guantes de coiro ásperos e rugosos, de fácil agarre. Calzaba unhas botas mouras, altas, flexibles e con cravos. A súa face era seca; o seu cabelo, mouro. Os seus ollos gazos escudriñaban arriba, sobor do val, a muralla.


Lembro con devoción ó meu avó. “o vello Fardal”, como lle chamaban respetuosamente o resto dos ancianos do val. Endexamáis esquencerei os días nos que, entre lusco e fusco, sentaba á súa beira, á calor da lumeirada, e ollaba a súa face a contraluz, coas súas barbas de prata, os ollos escintilando coma faíscas, e o seu afiado nariz, que movía cando falaba, contándome as súas historias do onte, o hoxe, e o mañá, do noso pobo.


Chegou ó pé da muralla e, afastándose uns pasos, ollouna con atención, sen decidirse a da-lo seguinte paso na súa tarefa.
O obxecto do seu interés era unha monumental construcción de pedra gris, que rodeaba, envolvía e engailoaba ó val, incomunicándoo co mundo exterior. A súa altura era increíble, e o seu cumio perdíase arriba, preto das nubes vaporosas do ceo, que frotaban arredor do sol.


- Avó, ¿sempre viviches eiquí? ¿cómo chegaches, atravesando a muralla?
- Sí. Sempre. Eiquí nacín, medrei e morrerei. Como é de lei.
- Pero, ¿foi sempre así? –preguntei de novo.
- ¿Qué queres dicir, fillo? –dixo el.
- Mamá díxome que a xente non nace da nada. Que todas están nun lugar, e logo van a outro, e así espállanse por toda a terra.
- E...
- ¿Cómo puideron vir ata eiquí, se a muralla non deixa entrar a ninguén? – “nen sair” – pareceume oír dicir ó meu avó, mais cecais non foi máis ca unha ilusión.
- Tes razón – dixo – Non sempre foi así. O meu pai, o meu avó e o seu avó sempre viviron eiquí. Mais antes, o pai do avó do meu avó non vivía no val. Era doutro lugar, máis alá da muralla. Un día sentíronse atraídos polo val. A muralla pechárase, e quedaron eiquí, a este lado da muralla.


Posou a palma da súa man enguantada na fría pedra gris e sentiu as súas aristas, as súas enrugas, a súa ánima. Estudiou detenidamente a curiosa disposición das pedras do muro, como fixera dende pequeño, cando o seu avó o traía a ve-la cancela da gaiola que pechaba ó pobo no val.
Unha primeira ringleira que, coma a avangarda dun exército, botábase cara diante, de forma que a segunda ringleira, posta sobor da anterior, aparecía uns palmos máis retrasada. Espacio suficiente para mete-lo pé. A mesma relación gardaban a segunda coa terceira, e esta coa seguinte. E así ata onde chegaba a vista.
¿Qué significaba esto?: a muralla era, en realidade, unha empinada esqueira, da cal a súa sucesión de banzos perdíase arriba, no alto. Era coma unha esqueira ó ceo.


- Avó, ¿nunca tentou ninguén subi-lo muro? ¿saiu algunha vez alguén do val?
- Algúns, algúns mozos emprendedores tentárono...
- ¿Qué pasou? –preguntei, interesado.
- Todos voltaron. É dicir, partiron unha mañá, co abrente, e comenzaron a subir, mais ninguén chegou endexamáis ó cumio. Acadaron un punto, cecais na mitade do muro, onde... ¿cómo che diría eu? Sentiron que os seus desexos eran outros. Decatáronse das ventaxas de vivir eiquí, ou “algo” llas fixo ver. Baixaron, continuaron a súa vida e morreron eiquí. O teu pai foi un deles.


Os seus ollos percorreron unha vez máis o seu entorno. Abaixo, ó fondo do val, atopábase a vila, cos seus tellados a dúas augas, marelos e azuis, deixando fuxir nubeciñas de fume polas súas chemineas.
A aldea espertara. Oíanse as primeiras voces, saudando a chegada do novo día. Había máis luz. Podía ver no alto ás nubes, pegadas ás beiras do muro, coma hedras, das cales os talos perdíanse no ceo.
Deu volta de novo, encarando á muralla, que o retaba. Colleu alento, e comenzou a rubir.


- ¡Olla avó! ¡Olla a formiga!
O meu avó ollou interesado a caixa de cartón que tiña ante min.
- ¿Qué ocorre? ¿Tes unha formiga na caixa?
- Sí avó. Atopeina arriba, a carón do muro. Olla. Púxenlle de xantar, e unha casiña de madeira.
- A carón da muralla – murmurou o meu avó – viría de máis aló...
- ¡Olla avó1 ¡Olla como tenta fuxir!
- ¡Vai fuxir! – dixo - ¡Vai subir pola caixa e vaise ir!
- Non, avó. ¿Non ves? Cando chega arriba, empúrroa co dedo, e volve a caer ó fondo. ¿Ollas?


Aínda non se sentía canso, a pesares do tempo que levaba subindo. ¿Canto? ¡Que máis daba! Baixou a testa e ollou. Aínda podía ve-los tellados azuis, alá, no fondo. Pequenos. Coma formigas.
Volveu os ollos ó alto. A muralla escalonada seguía e seguía, semellaba non ter fin. As nubes de vapor estaban más preto del, mais aínda lonxe, moi lonxe.
Secou a suor da súa fronte e seguiu subindo. Paso a paso, buscando a meta, buscando sair da caixa de cartón.


O meu avó fitaba á formiga. O meu insecto empregaba tóda-las súas forzas en fuxir da prisión. Sen deterse un intre, chegou por fin ó borde da pequena caixa de cartón. Alí tiña a liberdade..., o meu empurrón condeouna de novo á escuridade do fondo.
Permaneceu alí fitando as evolucións da miña mascota longo tempo. Semellaba non pensar en nada, a súa atención estaba volcada no pequeño ser, que loitaba pola liberdade, por saír ó mundo, por ver qué hai alá. Mais sempre era de novo empurrada ó fondo, por un dedo que puña fin ós seus soños imposibles.


Sentouse no borde da pedra. Doíanlle as pernas, tiña as mans xeadas, a pesares dos guantes. O frío era glacial. Frotou as mans para infundirlles calor. Abriu un dos seus bolsos e sacou unha caixiña de froitos secos, recollida o día anterior nunha das Caixas Mouras. Comeu sen présa. A muralla non ía desaparecer – por desgracia –
Xa non podía olla-la aldea, e o val non era máis ca unha mancha esmeralda. Moi abaixo.
O ar estaba cheo de humidade. Sentiu que se achegaba ás nubes de vapor, que alongaban os seus tentáculos cara el, chamábanlle. As pedras estaban molladas, escorregadizas, aledouse de trae-las botas de cravos. ¿Qué pasaría se perdía o equilibrio e caía ata o val? Non quería nen pensalo. Esbirrou.
¿Chegaría xa ó chamadao “punto medio” do muro? O punto medio, no que todos trocaban de opinión e decidían baixar. Non era probable. Pero cando sucedera, non ía ceder. Polo seu avó.


Lembrou:
- Avó, dime. ¿Que hai alá?
- ¿Onde? ¿Que queres dicir, fillo?
- ¿Que hai máis alá da muralla?
- A liberdade.


Gardou a comida e continuou a marcha, penetrando cada vez máis na néboa.
O vapor de auga rodeábao, metíaselle no corpo e caláballe os ósos, e o espírito. A néboa dificultáballe a visión, tendo que confiar de cheo no tacto.
Camiñaba despacio, paseniño. O corazón metíalle présa, desexoso de saír das nubes, mais a testa freábao, facéndoo amosarse moi certo do camiño que pisaba.
- ¡¡Viaxeiro!!
O home sobresaltouse, perdendo case a estabilidade, colléndose no derradeiro intre a un banzo de pedra.
- ¿Que? ¿Quen es ti? - preguntou.
- ¿Que fas, viaxeiro? - susurrou a voce. Era semellante a un murmurio, que partía da bruma que envolvía ó home, de maneira que parecía surxir de todas partes a un tempo.
- ¿Que fas? - preguntou de novo - ¿Que buscas?
O viaxeiro lembrou de súpeto as verbas do seu avó, nunha antiga conversa, había moito, moito tempo.
- A liberdade.
- ¿Non es acaso libre? - dixo a voce.


- Avó, ¿qué hai máis alá da muralla?
- A liberdade.
- ¿Qué é a liberdade? - preguntei.
- Meu rei, a liberdade é...é o non sentirse preso a nada, o non ter muros que impidan a túa ollada, e o decidir en cada intre o que vas facer, e a ausencia de obrigas, e a confianza, e o andar pola túa conta e resgo...
- Avó, ¿nós somos libres?
- Non.
- E logo, ¿non podo andar ó meu ar polo val? ¿non podo espertar cando queira? ¿non podo xogar todo o día? ¿non podo comer o que quero, das Caixas Mouras? ¿Non son libre?
- ¿É libre a túa formiga? Na caixa de cartón puxécheslle de xantar, fixécheslle unha casiña de madeira, non ten que traballar polo sustento, pode espertar á hora que quere, pode xogar todo o día e, en troques, ¿que fai? tenta fuxir, tenta acada-la liberdade perdida. ¿E libre a túa formiga?


A voz esmoreceu. "Ti es unha formiga, que ten que fuxir da caixa de cartón", dixera o seu avó, hai moitos, moitos anos, na vila.
Agora estaba certo de ter pasado o punto conflictivo da aventura. Resistira o feitizo da voz, non pegara a volta, perdendo os seus desexos, trocándoos polas verbas da voz. Non. Seguiría. Fuxiría da caixa de cartón.
Xa non tiña frío. Ó contrario, sentía calor, moita calor. Decatouse da presencia dun extraño foco de luz ás súas costas, que se reflexaba na superficie mate das pedras. Xirou a testa de súpeto, sentindo un lóstrego que lle fixo perde-la visión uns segundos. Alí tiña o sol, á súa altura.
Pasado o primeiro intre de sorpresa, decatouse de que o sol, o "seu" sol, o sol do pobo era coma unha bombilla xigante, xunguida a un cable, do grosor dunha árbore, que se perdía na escuridade das alturas. Pendurada de...¿de qué?
As pedras estaban agora máis xuntas, tiña menos espacio para poñe-lo pé. a subida era difícil, mais tiña a liberdade ó seu alcance. Podía sentilo.


- Avó, ¿a formiga, cando sube pola caixa, busca a liberdade?
- Así é. A formiga, vivindo na túa caixa de cartón, ten todo o que precisa para sair adiante. Sen problemas, sen perigos, é unha vida tranquila. Mais a súa natureza é libre, e busca a liberdade, a liberdade plena, non a liberdade entre catro paredes, por moi fermosas que estas sexan. ¿Que fas ti, cando sobe e intenta acada-lo que por xusticia lle pertence?
- Doulle o dedo.


Sentiu un arrepío, cando na penumbra ( o sol quedara moi embaixo del ) descubriu algo, que daba novas forzas ós seus doridos membros.
O fin. O fin da muralla estaba alí, ó alcance da súa man. Podía tocala, agarimala. a liberdade. Chegaba á meta do seu camiño.
Ofuscado pola idea de conseguir o seu ben máis preciado, non se decatou da man xigantesca que brotou tra-lo muro, nen sentiu o dedo colosal, ata que este lle empurrou cara abaixo, negándolle, unha vez máis, a liberdade. Impedindo ó home ser libre.